Odpowiedzialność karna wspólnika i członka zarządu spółki kapitałowej za wypłatę środków pieniężnych spółki na cele prywatne.
Członkowie zarządu spółek kapitałowych (spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, prostych spółek akcyjnych i spółek akcyjnych) jako osoby prowadzące sprawy spółki i reprezentujące spółkę na zewnątrz, zarządzają majątkiem spółki i w związku z tym mają dostęp do środków pieniężnych spółki, zgromadzonych np. na firmowych kontach bankowych. Dysponują też często kartami debetowymi i kredytowymi przypisanym do konta bankowego spółki, za pomocą których mogą dokonywać płatności za usługi świadczone przez kontrahentów na rzecz spółki bądź za towary, niezbędne do prowadzenia przez spółkę działalności gospodarczej.
- W praktyce zdarza się jednak, że członkowie zarządu spółek (lub jej wspólnicy- to jednak rzadszy przypadek) nadużywają swoich uprawień i wypłacają środki pieniężne spółki z przeznaczeniem na cele prywatne. Sytuacja taka może wynikać z niewiedzy członka zarządu i jego nieświadomości, że takie zachowanie może rodzić po jego stronie odpowiedzialność karną. Może być również działaniem celowym i zaplanowanym, połączonym np. z przedkładaniem przez takiego członka zarządu fikcyjnych faktur VAT (tzw. „pustych faktur”), mających uzasadniać ponoszone przez spółkę koszty np. za usługi:
- „doradcze”,
- „konsultingowe”,
- „marketingowe”,
które w rzeczywistości nie zostały wykonane i usprawiedliwiać wydatki członka zarządu ze środków finansowych spółki.
Jeżeli dojdzie do wypłaty środków pieniężnych spółki na cele prywatne, z jakimi konsekwencjami – na gruncie prawa karnego – należy się liczyć?
Porady online
Prawniczy Help Desk
Po pierwsze, taki członek zarządu może ponieść odpowiedzialność karną za przestępstwo sprzeniewierzenia pieniędzy spółki, uregulowane w art. 284 § 2 k.k. Zgodnie z tym przepisem : „Kto przywłaszcza sobie powierzoną mu rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”. Za „rzecz ruchomą” w rozumieniu tego przepisu uznaje się bowiem również pieniądze, stanowiące własność spółki.
Wg ekspertów Kancelarii Radców Prawnych i Adwokatów Halaś i Wspólnicy jako, że członek zarządu dysponuje powierzonymi mu przez spółkę środkami finansowymi, wydanie tych pieniędzy niezgodnie z ich przeznaczeniem, tj. na cele prywatne, będzie spełniało znamiona przestępstwa przywłaszczenia, popełnionego na szkodę spółki.
Koszty pobytu w hotelach
W Kancelarii Radców Prawnych i Adwokatów Halaś i Wspólnicy przedstawiamy jaskrawy przykład sprzeniewierzenia mienia spółki przez członka zarządu (w tym przypadku przez Prezesa zarządu), gdzie za środki pieniężne spółki pokrywane były koszty pobytu w hotelach w celach osobistych, jedzenia w restauracji czy też zakup kosmetyków dla Prezes zarządu, jej rodziny i znajomych, zajął się Sąd Najwyższy w sprawie o sygnaturze II KK 17/18. W wydanym w dniu 28 maja 2018 roku wyroku Sąd Najwyższy wyjaśnił, że: „Oskarżona pobierała ze spółki zaliczki rozliczane później fakturami oraz składała faktury kosztowe wystawiane na spółkę, mimo iż wydatki z tym związane przeznaczane były między innymi na opłacaniem hoteli, restauracji, zakupu paliwa czy też kosmetyków celem zaspokojenia tylko i wyłącznie potrzeb osobistych oskarżonej oraz jej rodziny i znajomych. Oskarżona dysponowała powierzonym jej mieniem w postaci pieniędzy, jak swoim i nie miało to żadnego związku z prowadzoną przez spółkę działalnością gospodarczą i zarządzaniem przez oskarżoną majątkiem spółki, w której była prezesem zarządu. Zachowanie oskarżonej wypełniło znamiona dyspozycji przepisu art. 284 § 2 KK w zw. art. 12 KK.” (vide: Wyrok Sądu Najwyższego, Izba Karna, z dnia 23 maja 2018 r., II KK 17/18)
Za popełnienie przestępstwa sprzeniewierzenia pieniędzy spółki członkowi zarządu grozić może kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
Na wymiar kary wpływ mają w każdym przypadku indywidualne cechy sprawcy, okoliczności popełnienia czynu i wysokość wyrządzonej spółce szkody. Jeżeli zatem istnieje ryzyko wszczęcia postępowania karnego w sprawie sprzeniewierzenia środków spółki, ważne jest jak najszybsze podjęcie kontaktu z adwokatem, celem uzgodnienia linii obrony i podjęcia odpowiednich kroków prawnych, aby zminimalizować ryzyko skazania i orzeczenia kary pozbawienia wolności lub też możliwości skorzystania ze środków probacyjnych.
- Jeżeli natomiast przestępne działanie zarządców zostanie ujawnione przez spółkę, ważne jest jak najszybsze zabezpieczenie jej interesów majątkowych i złożenie wniosku o orzeczenie obowiązku naprawienia wyrządzonej spółce szkody oraz ewentualnie działanie spółki w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego.
Wspomnieć należy również, że na takich samych zasadach, jak członek zarządu, odpowiedzialność karną za przywłaszczenie mienia spółki może ponosić działający wspólnie z członkiem zarządu prokurent (jeżeli działają wspólnie i w porozumieniu z danym członkiem zarządu) lub prokurent samoistny spółki.
Adwokat Karolina Suchecka podkreśla: Jeżeli natomiast środki spółki na cele prywatne przeznaczy wspólnik, który nie jest jednocześnie członkiem zarządu spółki i nie został w żaden sposób uprawniony do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentowania, to zachowanie takie można zakwalifikować jako kradzież mienia spółki, uregulowaną w art. 278 § 1 k.k., zgodnie z którym:
Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Mienie spółki jest bowiem dla wspólnika mieniem cudzym, którym wspólnik nie ma prawa samodzielnie dysponować.
- Po drugie, jeżeli wyrządzona spółce przez członka zarządu lub prokurenta szkoda będzie szkodą znaczną w rozumieniu przepisów prawa karnego, a zatem przekraczającą 200 000 złotych, wówczas poza odpowiedzialnością za przywłaszczenie mienia z art. 284 § 2 k.k., możliwe jest poniesienie przez takie osoby odpowiedzialności karnej za przestępstwo nadużycia zaufania, zagrożone znacznie surowszą karą, a mianowicie za czyn z art. 296 § 2 k.k., zgodnie z którym:
„Kto, będąc obowiązany na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, wyrządza jej znaczną szkodę majątkową, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.”
Odpowiedzialność karną za nadużycie zaufania spółki przez jej zarządców członkowie zarządu i prokurenci poniosą również wówczas, gdy do faktycznego wyrządzenia szkody nie doszło, a jedynie narazili oni spółkę na jej powstanie, tj. „sprowadzili bezpośrednie niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody majątkowej”.
Wątpliwości co do tego, czy prokurent jest osobą obowiązaną na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy i w związku z tym może ponosić odpowiedzialność na podstawie art. 296 k.k., rozwiał Sąd Apelacyjny w Krakowie, który w wyroku z dnia 29 marca 2019 roku w sprawie o sygnaturze II AKa 241/17 wyjaśnił, że:
„Prokurent niewątpliwie jest osobą zobowiązaną do zajmowania się sprawami majątkowymi na podstawie przepisu prawnego, decyzji organu lub umowy w rozumieniu art. 296 k.k., z czym wiąże się prowadzenie całości albo części interesów przedsiębiorstwa, z prawem do samodzielnego podejmowania istotnych decyzji dotyczących jego majątku. Prokurent może być podmiotem przestępstwa nadużycia zaufania, bo zajmuje się on sprawami majątkowymi danego podmiotu przede wszystkim na podstawie umowy, którą stanowi udzielone mu pełnomocnictwo. To właśnie na mocy tego pełnomocnictwa prokurent zobowiązany jest do zajmowania się sprawami mocodawcy i musi działać na jego korzyść i w jego interesie.”
W każdym przypadku, gdy spółka ujawni sprzeniewierzanie pieniędzy spółki przez członka zarządu, prokurenta lub wspólnika lub też gdy zachodzi możliwość, że Klient dopuścił się dokonania takiego czynu zabronionego, rekomendujemy skorzystanie z konsultacji prawnej celem ustalenia dalszej drogi postępowania i weryfikacji możliwych ryzyk. Warto zadać pytanie ekspertom Kancelarii Radców Prawnych i Adwokatów Halaś i Wspólnicy i zweryfikować ryzyko zaplanowanych zachowań.
Poza odpowiedzialnością karną, w takiej sytuacji może bowiem Klientowi grozić odpowiedzialność za przestępstwo karnoskarbowe lub też odpowiedzialność na gruncie prawa cywilnego. Spółce mogą natomiast przysługiwać, poza uprawnieniem do orzeczenia względem niej obowiązku naprawienia szkody w wyroku karnym, inne roszczenia, w tym na gruncie prawa cywilnego.